Önceki yazımda otizmi tanısı ve belirtileri hakkında bilgi verdim. Bu yazımda çocuklarda görünen problem davranışları açıklayacağım.
Otistik çocukların problem davranışlarının çevreleri ile olan iletişim eksikleri ve yetersizliğine bağlı olarak çıktığı düşünülmektedir.
Çocuğun büyümesi, çevresiyle ilişkileri artması ve konuşmasını gelişmesiyle bu problem davranışlarda azalma olacağı kabul edilmektedir.
Problem davranış olması için, çocuğun kendi yaşamını ve çevresindeki diğer insanların aile- okul- sokak vb. Yaşamını olumsuz etkilemektedir.
Genel olarak problem davranışlarının şöyle sıralayabiliriz.
- Öfke nöbetleri ve saldırganlık otistik bozuklukları çocukları öfke nöbetleri sık görülür. Çoğunda 2- 2,5 yaş döneminde belirginleşir. Bu dönemde konuşma çok az yâda hiç olmadığından, çocuk isteklerini sözel olarak ifade edememektedir. Bu nedenle öfke nöbeti olarak, tekmeleme, ağlama, bağırma, kendini yere atma, kendini veya başkasını ısırma ortaya çıkmaktadır. Bu davranışlar kısa sürede olacağı gibi çok uzun sürelide olabilmektedir.
Bazen nedensiz çığlık atabilir çığlık atmanın nedeni, gerçekte zararsız bir şeyin yaratığı korku yaratabilir. Korkunun yâda sıkıntının gerçek nedeni gözlenip, belirlenirse ve bu konuda önlem alınırsa, çocuk bu durumdan çıkarılıp, rahatlanabilir. Ayrıca öfke nöbetleri sırasında “ hayır” ,”yapma” gibi yönelgeler işe yarayamayacağı için, çocuğun ilgisini başka bir yöne çekmek gerekir. Ancak başka yöne çekmek derken çocuğun sevdiği ama ona zarar vereceği ilgi alanları olmamalıdır. Örneğin, cep telefonu, tablet, TV. Vb.
- Huzursuzluk ve hiperaktivite otistik bozuklukları olan küçük çocukları çoğu huzursuzdur. Ve amaçsızca dolaşıp dururlar. Dikkat süreleri çok kısa olduğu için odaklanamazlar. Ve sürekli hareket halinde olurlar.
- Tehlikenin farkında olmama otistik çocuklar “ gerçek tehlikeler” den korkmazlar. Örneğin, yoğun bir trafikte karşıdan karşıya koşabilmekte, hiç bir korku duymaksızın yüksek duvar üzerinde yürüyebilmekte, parmaklarının ucuna basarak pencereden dışarıya sarkabilmektedir. Ebeveynler bu durumları göz önünde bulundurarak gerekli önlemleri almalarıdır.
- Özel korkular otistik çocuklar yüksek sesle, parlak ışıklara karşı duyarlılıkları nedeni ile korkularını yaşayabilirler. Uçak, tren, motosiklet, havlayan köpek, fotoğraf makinesi vb. nesnelere karşı korku geliştirebilirler. Çocukların korkuları boş yere değildir. Bu uyarılar onları acı verir, rahatsız eder. Bu durumlarda sert yaklaşımlar olunmamalı, çocuğa güven verici söz ve davranışlar da bulunmalıdır.
- Yeme sorunları ilk yıllarda sık görülür bazı otistik çocuklar çiğneme ve yutmaya yardımcı olan bazı kasları kullanmada zorluk çekebilirler bu nedenle katı yiyeceklere karşı direnç gösterirler. Bazı çocuklar başkaları da yemek yiyemez tek başında olduklarında yerler. Yine bazı otistik çocuklar dış mekânlarda yemek yemezken, evde yemek sorunu yaşamazlar.
- Uyku sorunları otistik çocukların kimi iyi uyur, kimi iyi uyumaz. Bazıları yatağa girmek istemez yatağa girse bile uyanık kalır gece boyunca güler. Sesler çıkarır şarkı söyler, anne babanın yatağına gider, anne veya babanın kendisi ile yatmasını ister, aksi halde uyuyamaz. Kimi bunu alışkanlığa dönüştürür kimi çocukta karanlıktan korkar.
- Giyinme sorunları otistik çocukların birçoğu çorap ve ayakkabı giymeyi sevmez. Ve bulduğu ilk fırsatta çıkarır. Çamurlu ve buzlu yollarda çıplak ayakla yürümek isterler. Bazı ağır otistikler giysilerini tamamen çıkarırlar. Giyimle ilgili başka bir sorun ise, renk ve kumaş takıntısıdır. Çocuğun tercihleri gözlenerek giysi tercihleri yapılmalıdır.
- Tek tipleşmiş stereotip vücut hareketleri otistik çocuklarda çok sık görülür. İstemsiz, yineleyici benzer hareketleridir. Örneklerini daha önce yazımda belirtmiştim. Bu davranışlar karşısında ebeveyn yapıcı bir etkinlik ilgi alanını değiştirme gibi yöntemlere başvurabilir. Tüm bu problem davranışlarının önce gözlenmesi hangi ortamlarda, hangi etkenler sonucu ortaya çıktığını tespit edilmesi ve uzmanlarda destek olunmasını önerilir. Erken yaşlarda alınan özel eğitim desteğinin yararları çok fazladır.